حماسه گیلگمش یک شعر باستانی بین النهرینی است که به عنوان اولین اسطوره ثبت شده مورد تمجید قرار گرفته است. گیلگمش یکی از قدیمی ترین آثار ادبی باقی مانده است که قدمت آن به هزاره سوم قبل از میلاد باز می‌گردد. این حماسه داستان پادشاه افسانه‌ای گیلگمش و تلاش او برای جاودانگی را روایت می‌کند. در  این مقاله به بررسی اهمیت تاریخی و ادبی حماسه گیلگمش و چگونگی تأثیر آن بر ادبیات و فرهنگ در طول قرن‌ها می‌پردازیم.

پیش زمینه تاریخی

حماسه گیلگمش در بین النهرین باستان، یعنی عراق امروزی نوشته شده است. این داستان برای نسل‌ها به صورت شفاهی نقل قول  شد تا اینکه سرانجام بر روی لوح‌های گلی به خط میخی نوشته شد. این الواح توسط باستان شناس انگلیسی آستن هنری لایارد در اواسط قرن نوزدهم در ویرانه‌های شهر باستانی نینوا در شمال عراق کنونی کشف شد.

حماسه گیلگمش تأثیر عمیقی بر فرهنگ و ادبیات خاور نزدیک باستان داشته و منبع الهام مهمی برای فرهنگ بابلی و آشوری بود و در فرهنگ هیتی و هوری نیز شناخته شده بود. داستان آن حتی به زبان‌های دیگری مانند هیتی و هوری ترجمه شده  و با دیگر اسطوره‌های باستانی مانند داستان کشتی نوح در کتاب مقدس مقایسه شده است.

داستان

حماسه گیلگمش به دوازده لوح تقسیم می‌شود و داستان جستجوی جاودانگی پادشاه گیلگمش را روایت می‌کند. داستان با گیلگمش، پادشاه اوروک آغاز می‌شود که او را دو سوم خدا و یک سوم انسان توصیف می‌کنند. او پادشاهی مقتدر و موفق اما نسبت به مردم خود مغرور و ظالم است.

خدایان برای عبرت دادن به گیلگمش، مردی وحشی به نام انکیدو را خلق می‌کنند که از نظر قدرت و هوش برابر با پادشاه است. انکیدو توسط حیوانات در بیابان بزرگ شده و چیزی از تمدن نمی‌داند. هنگامی که انکیدو با شکارچی‌ای روبرو می‌شود که گیلگمش او را برای گرفتن حیوانات به جهت  تفریح ​​خود فرستاده است،  باآن مرد می‌جنگد و پیروز می‌شود. شکارچی به گیلگمش درباره انکیدو می‌گوید و پادشاه فاحشه‌ای را می‌فرستد تا او را اغوا کرده و به سمت زندگی متمدن بکشاند.

انکیدو و گیلگمش با هم دوست می‌شوند و ماجراجویی‌هایی را آغاز می‌کنند. آنها هومبابای غول پیکر را که از جنگل سرو محافظت می‌کند شکست می‌دهند و گاو بهشتی ​​را که توسط الهه ایشتار فرستاده شده تا گیلگمش را به دلیل پیروی نکردنهایش مجازات کند، می‌کشند. با این حال، دوستی آنها زمانی آزمایش می‌شود که تصمیم می‌گیرند برای کشتن دیوِ هومبابا، به جنگل سدر سفر کنند. با وجود هشدارهای حکیمان اوروک، آنها به جنگل می‌روند و دیو را می‌کشند.
گیلگمش پس از بازگشت به اوروک، دستورهای الهه ایشتار را رد می‌کند و او که از این موضوع عصبانی می‌شود گاو نر بهشتی ​​را برای مجازات او می‌فرستد. گیلگمش و انکیدو گاو نر را می‌کشند، اما انکیدو به بیماری مرموز مبتلا می‌شود و می‌میرد.

گیلگمش غمگین شده و در اندیشه جاودانگی غرق می‌شود. او تصمیم می‌گیرد به دنبال حکیم اوتناپیشتیم بگردد که از سیل بزرگ جان سالم به در برده و خدایان به او زندگی ابدی داده‌اند. گیلگمش برای یافتن اوتناپیشتیم سفری خطرناک را در میان دریا و از میان کوه‌ها آغاز می‌کند.

هنگامی که گیلگمش سرانجام با اوتناپیشتیم ملاقات می‌کند، حکیم، داستان سیل بزرگ و چگونگی اعطای زندگی ابدی را برای او تعریف می‌کند. اوتناپیشتیم گیلگمش را به چالش می‌کشد تا هفت روز بیدار بماند، اما گیلگمش به خواب می‌رود. با این حال، اوتناپیشتیم به او رحم می‌کند و گیاه مخفی را فاش می‌کند که می‌تواند به او جاودانگی بدهد. گیلگمش گیاه را پیدا می‌کند، اما قبل از اینکه بتواند آن را بخورد، توسط ماری دزدیده می‌شود.

داستان با بازگشت گیلگمش به اوروک به پایان می‌رسد و او متوجه می‌شود که میراثش از طریق دستاوردهای او و شهری که در ساخت آن کمک کرده است جاویدان خواهد ماند. داستان،  بیهودگی جستجو برای رسیدن به جاودانگی و اهمیت داشتن یک زندگی رضایت بخش در حالی که هنوز  فرصت آن را دارید نشان می‌دهد.

اهمیت ادبی

 حماسه گیلگمش تأثیر عمیقی بر ادبیات و فرهنگ داشته است. این داستان به زبان‌های بسیاری ترجمه شده و الهام‌بخش آثار ادبی متعددی از جمله «بهشت گمشده» جان میلتون و آثار ویلیام شکسپیر بوده است. همچنین شخصیت گیلگمش در بازی‌های ویدیویی، فیلم‌ها و برنامه‌های تلویزیونی ظاهر شده و بر فرهنگ عامه مدرن تأثیر گذاشته است.

این داستان همچنین به دلیل مضامین مرگ و میر، دوستی و وضعیت انسان قابل توجه است. شخصیت گیلگمش نشان دهنده مبارزه بشریت برای کنار آمدن با فناپذیری آن و یافتن معنا و هدف در زندگی است. دوستی گیلگمش و انکیدو قدرت ارتباطات انسانی و اهمیت همدلی و درک یکدیگر را نشان می‌دهد

نتیجه گیری

حماسه گیلگمش یک اثر ادبی مهم است که تأثیری ماندگار بر فرهنگ و جامعه داشته است. این داستان به دلیل ارزش تاریخی و ادبی، و همچنین مضامین فانی، دوستی، و وضعیت انسانی آن قابل توجه است. داستان، بیهودگی جستجوی جاودانگی و اهمیت داشتن یک زندگی رضایت بخش در حالی که فرصت دارید را نشان می‌دهد. این کتاب همچنان توسط محققان و خوانندگان سراسر جهان مورد مطالعه و ستایش قرار گرفته و گواهی بر قدرت داستان سرایی و ماهیت ماندگار ادبیات است.